REVISTA
JUVENTUDYCIENCIASOLIDARIA
Enelcaminodelainvestigación
UsodeherramientasTICparala
detecciónytratamientodeniñoscon
dislexia
MaríaJoséBacuilima,SebastiánGonzález,JinsonLandin
MaríaJoséBacuilimaOchoa,
Mees-
cribiríacomounapersonacalladaperoobser-
vadora,disfrutodevariasactividades,dibu-
jar,leer,escucharmúsica,viajaryconocer
nuevoslugares,etc.Sinembargo,lainvesti-
gaciónhaformadoparteimportantedemi
vidaenestosúltimostiempos.
SebastiánGonzález,
Comoalguiencu-
riosoqueintentaaprendercontinuamente,y
queseinteresoporlostranstornosdelapren-
dizajealconoceravariaspersonasconellos.
JinsonLandin,
Soyalguiencallado,soy
muyobservadorenciertasramasdelo
académicoymegustaelartedelalectura,
músicayeldibujo,yaseaoccidentaluori-
ental.Enelcasodelainvestigaciónpuedo
afirmarquelacontribuciónquerealicées
buenayaquepuedodifundiramuchasper-
sonas.
Resumen
Independientementedelniveldeinteligenciaqueposee
unserhumano,existendiversosfactoresquepueden
influirenelaccionardeunniño,entreestosconstan
algunostranstornosqueafectansunormaldesarrollo
delaprendizaje,dentrodeellosseencuentraladislexia.
SegúnelportalABCSALUD(2015),estadificultad
quepadecenentreel5y10%deniñosyadultosalrede-
dordetodoelmundo,losacompañarádurantetodasu
vida,puestoqueestetrastornonosepuedecurar.Sin
embargosísepuedeaplicartratamientosqueayudan
areducirestaproblemática,deahíqueserecomienda
unseguimientoalindividuoparasaberquérnivelde
dislexiatieneyaquécomponentesdelaprendizaje
afecta.Porellolaaplicacióndeunadecuadodiagnós-
ticoyunefectivotratamientoayudaráaestaspersonas
amejorarsudestrezalectora.Esenestenivelqueme-
23
24
Juventudycienciasolidaria
dianteelpresentetrabajo,seproponeelusodelas
TecnologíasdelaInformaciónylaComunicaciónTICs
comounaherramientaquecoadyuvaaltratamiento
deestadificultaddeaprendizaje.Elpresenteproyecto
constadedoselementos,elprimerocompuestopor
uninterfazquecontieneactividadesdediagnósticode
lapresenciaonodeladislexiayelnivelenelque
éstapresentayelsegundo,interfazcompuestopor
actividadesdeejercitacióndelalecturayescriturame-
diantelaestimulacióndenocionestémporo-espaciales,
discriminaciónvisual,lateralización,entreotros.Este
programaconstituyeunaporteparatratarladislexia
ennuestroestudiantes.
Palabrasclave:
Aprendizaje,comprensiónlectora,
dislexia,leer,ortografía,TICs,transtorno.
1.
Introducción
Ladislexiasemanifiestacomountranstornodeapren-
dizajequedificultalashabilidadesdelectoescrituray
queestarápresenteentodoeldesarrollodelavidade
lapersona(Understood,2017).Sinembargo,ladislexia
noafectarásoloaestahabilidad,tambiénpuedenat-
acarlacapacidaddecomprensiónlectora,laprecisión
yfluidezalleerydeletrear,laortografíalaescrituray
lasmatemáticas.
Etimológicamente,dislexiaprovienedelgriego
dys
:
dificultad,malo,inadecuado...y
lexis
:palabraso
lenguaje,loquesignifica“dificultadesconlaspalabras”.
Enestadificultadentranenjuegodiferentesaspectos
queconformanellenguajecomosoneldeletreo,la
ortografíaylaescritura(DíazRincón,2006).
Ladislexianosuelesertratadacomoesdebido
yaqueporlogeneralesconfundidaconunproblema
visual,porloqueestaconfusiónproducidaporrevertir
lasletrasyotrosproblemassimilares.Porlotantono
estratadocomountranstornodeaprendizaje.Apesar
deello,ladislexianoesalgoqueafectealainteligencia
delindviduo(Understood,2017).
Sudetecciónytratamientotempranoesmuyim-
portante,yaquealdiagnosticaracortasedades,se
puedellevaraccionesparaaminorarsusconsecuencias
(RomeroyLavigne,2005).Esasíqueparapoderdiag-
nosticarytrataresteproblemaseproponeelusodelas
TICsmedianteunprogramainformáticoquepermite
ejercitarunaadecuadarelaciónentrelafonéticadelas
letrasysuescritura,ademásdeproponerotrosejerci-
ciosquepermitiránestimularlashabilidadeslectoras
delaspersonasquepadecenestadificultad.
2.
Análisissituacionalyestudio
Laconstantecrisisquevivelaeducaciónennuestro
paíshallevadoaqueelproblemadeladislexiano
seaabordadodelamanerayconlaimportanciaque
merece,aspectoquerepercutreenelempeoramiento
deestasituaciónenlosdisléxicos.Noexistendatos
oficialesacercadelosíndicesquepresentaladislexia
ennuestropaís,másquealgunosestudiosrealizados
conunapoblaciónlimitada.
Entrelainformaciónencontradaalrespectose
puedecitarlaalcanzadaporVélez,Tárraga,Fernán-
dez,Sanza,BlázquezyTijeras(2015),quienesluegode
evaluaraunapoblaciónde207estudiantes,lograron
determinarlapresenciadedislexiaenel26,6%deedu-
candos,cifraquedemuestralaaltaincidenciadeeste
problemaenlosestudianteecuatorianos.
Sibienescierto,enlaactualidadexistenpaíses
másdesarrolladosquehanimplementadoprogramasde
ayudaespecializadosparaestegrupodepersonas,sin
embargoenotrasnacionescomolanuestra,estepro-
blemaesignoradoonoestratadocomodeberíaserlo,
talcomoloevidencialafaltadeinformaciónsobreel
tema,ymásbienestetratamientoselohadireccionado
apersonalespecializadoquelaboraenconsultoriospar-
ticulares(contodalaerogacióneconómicaqueesto
implica).Encambio,losniñosdeescasosrecursosno
podríanserdiagnosticadosyaúnmenostratadosade-
cuadamente,porloquelamayoríadevecesquedan
relegadosconesteproblemademanerapereneoúni-
camentealaescasaayudaquepuedenbrindarlessus
padresyesosiesqueéstoslogrannotareltranstorno,
llegandomuchasvecesaconcebirlocomounaincapaci-
dadporpartedelniñoquenopodrásersuperada.
2.1.
Análisissituacionalypropuestadesolu-
cion
Envirtuddetodolomanifestadoyconociendoque
elproblemadeladislexianoestratadoconlaimpor-
tanciaquemerece,medianteelpresenteproyectose
presentaunprogramainformáticoqueayudaenla
Enelcaminodelainvestigación
25
tareadeevaluaciónytratamientodelosniñosque
presentandislexia,herramientaquebienpodríaser
utilizadaporlosdepartamentospsicológicos,losDe-
partamentosdeConsejeríaEstudiantilDECEoincluso
porpartedeunprofesorenelauladeclases,debidoa
laversatilidadyfacilidaddelaherramientaparasu
aplicación,lacualfuédeasrrolladaenellenguajede
programaciónJava.
3.
Materialesymétodos
Losmétodosusadossonlospropuestosporvarios
psicólogosypedagogosparapoderidentificar,tratar
ysuperarestedéficitenlalecturaqueradicaenla
ejercitacióndeladiscriminacióndelalateralidad,el
manejodenocionestémporo-espaciales,ladiscrimi-
naciónvisual,eldesarrollodelaconcienciafonológica,
entreotras(Guerrero,2011).
Además,sedebeanotarquesehanidentificado
otrostranstornosdeconductaydeaprendizajequepo-
dríancoexistirconeste,comoproblemasdeansiedad,
deatención,defatiga,etc.entoncesconeltratamiento
deladiselexiasecoadyuvarátambiénalamejorade
estosproblemas.
Entrelosmaterialesaserutilizadosdentrodel
presenteproyectoconstan:uncomputadorconun
lenguajedeprogramaciónJAVAyconunaplataforma
quesirveparaidentificarlapresenciadeladislexiay
otraplataformaconejerciciosparaestimularelárea
lectora.
4.
Enfoquepropuesto
Comoselohamanifestadoanteriormente,sepresenta
unaherramientadediagnósticoydetratamietopara
eldéficitenlalectura,quepropone,medianteejerci-
cioslúdicosodejuegoayudaraestimularlapronun-
ciaciónylasdiferenciasgráficas(símbolos)yfonéticas
(sonidos),entreletrasynúmeros.Ademáscomolama-
yoríadeindividuosconestetranstornosuelenpresentar
otrasafeccionescomofallosenlamemoriafuncional,
enlaconcentración,enladiscriminaciónvisual,estas
actividadestambiénejercitanestoscomponentes.
Figura1.
InterfacesdelaplataformaJAVA.Fuente:Bacuilima,González,Landin(2018).
4.1.
Interfazdediagnóstico
Enlainterfazgráficaseobtendránlosdatosdelaper-
sonaadiagnosticaryconstituyelaprimeraetapadel
proceso.Paraingresarubicaelañodeeducaciónque
cursaelusuarioeiniciaeldesarrollodecadaunadelas
actividades,buscandolaopciónqueconsiderecorrecta
encadaunadelaspruebas.Alfinalizarcontabilizará
26
Juventudycienciasolidaria
losaciertosyerroresydeterminarálapresenciaono
dedislexiayelnivelqueposee.
4.2.
Interfazdetratamiento
Enestaetapaseusaránlosdatosdeldiagnóstico
previamenterealizadoparacomenzaruntratamiento
dirigidoatravésdeejerciciosdiariosmediantelas
actividadesplanteadasenelinterfaz.Losejercicios
planteadosabordanlaestimulacióndelasnociones
témporo-espaciales,discriminaciónvisual,lateralidad,
entreotros,todosellosmediantelaeleccióndeunade
lasmúltiplesopcionesquetienecadaactividad.
Lasáreasatrabajarconcuerdanconloanotado
porOlivares(2016),quien,resaltalaimportanciade
trabajaralgunasfuncionesbásicas,comolamemoria
auditiva,lalateralidad,ladiscriminaciónfonológica,
etc.
5.
Resultadosydiscusión
Laherramientaconstadedospartes,elprogramade
identificaciónyeldetratamientodeladislexiapropia-
mentedicho.
5.1.
Plataformadeidentificación
SerealizóenellenguajededesarrollolibreJavaconel
entornoNetbeans,proporcionandounainterfazavan-
zadaconeventoscomolareproduccióndeaudio,y
laimplementacióndeunsistemadeunasucesiónde
ventanas.
Figura2.
Plataformadediagnóstico.Fuente:Bacuilima,González,Landin(2018).
5.2.
Plataformadetratamiento
Estaplataformasedesarrollódeformaparalelaalade
identificaciónyesusadaparapoderdaruntratamiento
apropiadoenlaescuelaeinclusollevarejerciciosde
prácticaalacasa.
Enelcaminodelainvestigación
27
Figura3.
Plataformadetratamiento.Fuente:Bacuilima,González,Landin(2018).
Sedebeanotarqueelinterfazgráficaquecon-
tienetantolosejerciciosdediagnósticocomolosde
tratamientofueronpreviamenteprobadosconuna
muestraimportantedeniños,dondesetuvolaposi-
bilidaddemejoraralgunosdetallesdeesteprograma,
permitiendoqueseamuchomáseficienteparaelob-
jetivoquefuecreado.Porotrapartelosniñosque
participaronenestapruebamostraroninterésporre-
alizarlasactividadesdispuestasynosevisualizaron
problemasenlaaplicacióndelmismo.
6.
Trabajofuturo
Comodesarrollodeesteproyectosecreóunaher-
ramientaquepodríaserusadaenescuelasparaayudar
alosniñosquepadecenestetrastorno,peroafuturo
seplanteaagregarmásfuncionalidadesaestosprogra-
masparapoderbrindarunaayudamáseficientecomo
eltratamientodelosdéficitdeatención,lamemoria
funcionaldefectuosa,ladisgrafíayotrosproblemas
deaprendizajequeseencuentranrelacionadosconla
dislexia.
Afiliación
GrupodeinvestigaciónenInteligenciaArtificialy
TecnologíadeAsistencia-GIATA
CienciasExperimentales/AplicacionesInformáticas
UnidadEducativaTécnicoSalesiano
Referencias
ABCSALUD.(12deSeptiembrede2015).Ladislexia
esunadisfunciónprincipalmenteneurológica,no
visual.Recuperadoel4deFebrerode2018,de
http://www.abc.es.
AsociaciónAmericanadePsicología.Terceraedición
traducidadelasextaeninglés.(2010).Manual
depublicaciones.México:EditorialElManual
ModernoS.A.
DíazRincón,B.(2006).Definición,orígenesy
evolucióndeladislexia.RevsitaPapelesSalmatinos
deEducación,No.7,Págs.141-162.
Díaz,J.(2015).DislexiayTDAH.Recuperadoel19
deMayode2018,dehttp://www.diazatienza.es.
Guerrero,M.(30deJuniode2011).Funcionesbásicas
28
Juventudycienciasolidaria
paraelaprendizaje.Recuperadoel10deMayode
2018,dehttp://es.slideshare.net
Moreno,N.(5deMarzode2015).TDAHy
dislexia.Recuperadoel19deMayode2018,de
http://www.tdahytu.es.
Olivares,T.(2016).¿Quéesladislexia?síntomas,
causasytratamiento.Recuperadoel25deMayo
de2018,dehttp://www.maternidadfacil.com
Romero,J.,&Lavigne,R.(2005).Dificultadesenel
aprendizaje.Andalucía:Editorial
TECNOGRAPHIC,SL.
Understood.(2017).Entenderladislexia.Recuperado
el12deMayode2018,dehttps://goo.gl/3LKRw2
Vélez,X.,Tárraga,R.,Fernández,M.,Sanz,P.,
Blázquez,J.,&Tijeras,A.(2015).Incidenciade
ladislexiaenEcuador:relaciónconelCI,
lateralidad,sexoytipodeescuela.Revistade
PsicologíaINFAD,Vol.2,No.1,Págs.249-258.